Zadzwoń 32 506 50 85 
Dziecko nie rośnie? To może być niedobór hormonu wzrostu!
Niski wzrost dziecka nie musi oznaczać choroby. Różnice we wzroście są rzeczą naturalną, a każdy człowiek rozwija się w nieco innym tempie. Znacznie mają także predyspozycje rodzinne. Dziecko może być niewielkiego wzrostu, bo tacy są jego rodzice czy dziadkowie i zwyczajnie nie ma po kim być wysokie. Czasem jednak niskorosłość jest przejawem problemów zdrowotnych, np. problemów z sercem, nerkami, jelitami albo przysadką mózgową, która nie wydziela wystarczającej ilości hormonu wzrostu. Więcej na jego temat dowiesz się z artykułu.
Hormon wzrostu – jak działa i gdzie jest produkowany?
Hormon wzrostu (inaczej somatotropina, ang. Growth Hormone – GH) jest jednym z wielu hormonów produkowanych przez przedni płat przysadki mózgowej. Ta wytwarza go w ilości ok. 0,5 mg/dobę i w sposób pulsacyjny wyrzuca do krwiobiegu (najwięcej w ciągu nocy). Głównym zadaniem somatotropiny jest stymulacja wzrostu organizmu. W jaki sposób to robi? GH uaktywnia rezerwy energetyczne organizmu, przyspiesza rozkład tłuszczów zapasowych oraz glikogenu. Wzmaga też wchłanianie wapnia i fosforanów potrzebnych do budowy kości oraz syntezę białek i innych procesów anabolicznych. Podczas skoku pokwitaniowego hormon wzrostu odpowiada za wydłużenie chrząstek części nasadowych kości długich. To właśnie dlatego dzieci w okresie pokwitaniowym tak intensywnie rosną. Niedoczynność przysadki mózgowej może być przyczyną niskiego wzrostu u dziecka, nadczynność wywoła natomiast gigantyzm.
Czy to jeszcze norma, czy już niskorosłość – jak to ocenić?
To w jakim tempie dziecko rośnie, jest sprawą bardzo indywidualną i zależy od wielu czynników – trybu życia, aktywności fizycznej, diety, ilości snu, stopnia narażenia na stres, a przede wszystkim… genów. To w nich zapisana jest bowiem informacja na temat każdej fizycznej i biologicznej cechy organizmu. To geny decydują o kolorze oczu, kolorze skóry, włosów oraz o wzroście. Nie wpadajmy więc w panikę, gdy zobaczymy, że nasze dziecko jest nieco niższe od koleżanek czy kolegów ze szkolnej ławki. Wzrostu dziecka nie szacuje się „na oko” ani nie porównuje z rówieśnikami. Niestety jest to błąd, który popełnia wielu rodziców. Do oceny wysokości ciała służą siatki centylowe. Jest to podstawowe narzędzie wykorzystywane przez pediatrów i endokrynologów dziecięcych do obiektywnej oceny rozwoju fizycznego dziecka. Siatka centylowa wyznacza pewien zakres norm odnośnie wzrostu, masy ciała czy obwodu głowy. Za normę uznaje się obszar między 3. a 97. centylem. Przy czym niezwykle ważne jest, aby krzywa rozwoju dziecka utrzymywała się w miarę w tym samym centylu oraz by proporcje wartości centyli dla poszczególnych parametrów były mniej więcej stałe.
Problem pojawia się wtedy, gdy zauważymy różnicę pomiędzy tym, jak dziecko rosło wcześniej a tym, jak rośnie obecnie. Zaniepokoić powinno nas nagłe zatrzymanie wzrostu dziecka i jego spadek na siatce centylowej. Z definicji o niskorosłości mówimy wtedy, gdy wzrost dziecka wynosi poniżej 3 centyla. Taka sytuacja zawsze wymaga interwencji specjalisty – endokrynologa dziecięcego. Ale o tym powiemy nieco więcej w dalszej części artykułu.
Czytaj: Zapalenie ucha środkowego – częsta dolegliwość dzieci
Niedobór hormonu wzrostu – nie tak częsty jak nam się wydaje!
Zacznijmy od tego, że niedobór somatotropiny jest stosunkowo rzadką przyczyną niskiego wzrostu wśród dzieci. Większość maluchów nie ma ani zaburzeń hormonalnych, ani wad genetycznych. Są niskie, bo ich rodzice czy dziadkowie także są niscy, a one zwyczajnie nie miały po kim odziedziczyć wysokiego wzrostu. Ponadto w endokrynologii funkcjonuje pojęcie konstytucjonalnego opóźnienia wzrastania i dojrzewania (KOWR). Oznacza ono przejściowy niedobór wzrostu i dotyczy ok. 0,6–2% dzieci, w tym głównie chłopców. KOWR charakteryzuje niższe tempo wzrostu, dłuższy okres wzrastania oraz opóźnienie dojrzewania płciowego. Niskorosłość konstytucjonalna jest uwarunkowana rodzinnie i nie należy jej utożsamiać z chorobą.
Upośledzić wzrastanie mogą również wszelkiego rodzaju choroby przewlekłe: serca, nerek, tarczycy, choroby układu oddechowego, np.: astma oskrzelowa o ciężkim przebiegu, mukowiscydoza oraz choroby przewodu pokarmowego, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna. Niski wzrost może także oznaczać, że dziecko źle wchłania substancje odżywcze z pokarmu. Dzieje się tak np. w przebiegu celiakii – choroby, w której dochodzi do zaniku kosmków jelitowych odpowiedzialnych za przyswajanie składników odżywczych. Celiakia ma podłoże genetyczne, a osoby które na nią cierpią muszą stosować dietę bezglutenową, ponieważ to właśnie występujący w pożywieniu gluten jest czynnikiem uszkadzającym błonę śluzową jelita. Niedobór wzrostu może być także powiązany z jakimś zespołem wad wrodzonych lub mutacją genetyczną.
Dlaczego hormonu wzrostu jest za mało? Możliwe przyczyny niedoboru
No dobrze, to jak to jest z tym całym GH? Czy jego niedobór rzeczywiście może sprawić, że dziecko nie urośnie? Tak, choć zdarza się to zaledwie u 1 na 4 000 do 1 na 10 000 dzieci. Z niedoborem hormonu wzrostu mamy do czynienia wtedy, gdy dojdzie do upośledzenia wydzielania GH przez przysadkę mózgową. Może to nastąpić zarówno w wieku dziecięcym, jak i w dorosłości, mieć charakter nabyty lub wrodzony.
Nabyty niedobór hormonu wzrostu może mieć związek z obecnością guza okolicy podwzgórzowo-przysadkowej, z urazem czaszki lub toczącym się w niej procesem zapalnym. Przysadka mózgowa może też nie wydzielać GH na skutek przebytej chemioterapii lub radioterapii okolic głowy. Za wrodzony niedobór hormonu wzrostu odpowiadają natomiast czynniki genetyczne, tym mutacje genów IGF-1, IGF1R, HESX1, SHOX, LHX3, LHX4 i wiele, wiele innych.
Zobacz: Twoje dziecko ma 3 lata i jeszcze nie mówi? Oto przyczyny
Niedobór hormonu wzrostu – jak wygląda diagnostyka i leczenie
Diagnostyką i leczeniem dzieci z niedoborem hormonu wzrostu zajmują się endokrynolodzy dziecięcy. To oni zlecają wszystkie badania, a później prowadzą dziecko przez cały okres leczenia. Ponieważ niedobór hormonu wzrostu jest rzadką przyczyną niskorosłości u dzieci, diagnostykę w jego kierunku zostawia się zwykle na sam koniec, gdy wszystkie inne, częstsze przyczyny, zostaną już wykluczone. Badanie hormonu wzrostu wykonuje się z krwi. Jest stosowane zarówno w diagnostyce niedoboru, jak i nadmiaru somatotropiny. Badanie przeprowadza się na dwa sposoby, przy pomocy testów stymulacji albo testów hamowania. Po około 10-12 godzinach od ostatniego posiłku pobiera się próbkę krwi z żyły łokciowej. Następnie, pod kontrolą lekarza, pacjent wypija roztwór glukozy (do testu hamowania) albo dostaje zastrzyk insuliny lub argininy (do testu stymulacji). Próbki pobierane są z żyły łokciowej kilkukrotnie w stałych odstępach czasu. Oznaczenia GH wykonuje się w każdej próbce, dzięki czemu możliwa jest ocena zmian stężenia hormonu wzrostu w czasie.
Leczenie dzieci z niedoborem hormonu wzrostu polega na podawaniu preparatu rekombinowanego ludzkiego hormonu wzrostu (rhGH) w postaci podskórnych zastrzyków. Początkowo stosuje się najmniejsze dawki, a później stopniowo je zwiększa, w zależności od tego, jak dziecko reaguje na preparat.
Reasumując, niedobór hormonu wzrostu jest rzadką przyczyną niskorosłości wśród dzieci. Niemniej jednak nie można go pomijać. Może mieć charakter nabyty lub być uwarunkowany genetycznie. W diagnostyce niedoboru hormonu wzrostu stosuje się tzw. testy stymulacji i hamowania. Leczenie polega na podawaniu hormonu wzrostu w formie podskórnych zastrzyków.
